Powiatowy program rozwoju pieczy zastępczej na lata 2024-2026

Powiatowy program rozwoju pieczy zastępczej na lata 2024- 2026

POWIATOWY PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ NA LATA 2024 - 2026

Elbląg, grudzień 2023 roku

1. WSTĘP

Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczej oraz organizacji pieczy zastępczej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jednolity Dz.U. z 2023 r., poz. 1426 ze zm.) określa ten obowiązek, jak również organizowanie dla dzieci całkowicie pozbawionych wsparcia ze strony rodziny naturalnej rodzinnej i instytucjonalnej opieki zastępczej. 

Program został przygotowany w oparciu o diagnozę sytuacji rodzinnej pieczy zastępczej funkcjonującej na terenie powiatu elbląskiego oraz o aktualne potrzeby wynikające z konieczności umieszczania dzieci poza rodzinami biologicznymi.

W związku z upływającym okresem obowiązywania Programu, należało opracować nowy dokument, który na bazie dotychczasowych doświadczeń uwzględnia m.in. organizowanie opieki i wychowania w rodzinnych i instytucjonalnych formach pieczy zastępczej, przyznawanie świadczeń obligatoryjnych i fakultatywnych przewidzianych ustawą.

Przedstawiony program służy usystematyzowaniu i ukierunkowaniu działań, ustaleniu priorytetów i zakresu prowadzonej działalności na rzecz rozwoju pieczy zastępczej w powiecie elbląskim oraz jest podstawą do pozyskiwania środków finansowych w ramach ogłaszanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej konkursów ofert dotyczących realizacji rządowych programów w zakresie wspierania rodziny i rozwoju pieczy zastępczej, jak również do pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej.

„Powiatowy Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w powicie elbląskim na lata 2024 – 2026" będzie realizowany w oparciu o następujące akty prawne:

1. Ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jednolity Dz. U z 2023 r., poz. 1426 ze zm.);
2. Ustawę z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz. U z 2022 r., poz. 1526 ze zm.);
3. Ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity Dz. U. z 2020 r., poz. 1359 ze zm.);
4. Ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r., poz. 571).

Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej do zadań własnych powiatu należą:

1. Zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
2. Organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielnienia.
3. Tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych.
4. Prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym.
5. Organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego.
6. Organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności przez tworzenie warunków do powstawania:
7. grup wsparcia,
8. specjalistycznego poradnictwa.
9. Wyznaczenie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej
10. Zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych badań lekarskich.
11. Wprowadzenie danych do rejestru, o którym mowa w art. 38d ust.1, ich aktualizacja i usuwanie.
12. Kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej albo centrum usług społecznych dokumentacji związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka.
13. Finansowanie:
14. świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego terenie lub na terenie innego powiatu,
15. pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne,
16. szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego.
17. Sporządzanie, zgodnie ze wzorami udostępnionymi drogą elektroniczną przez ministra właściwego do spraw rodziny, sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 187 ust. 3, w terminie:
    1. do dnia 31 stycznia danego roku - za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia poprzedniego roku,
    2. do dnia 31 lipca danego roku - za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca danego roku;
18. Przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji, o której mowa w art. 193 ust. 8 ustawy.

Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy:

1. Realizacja zadań wynikających z rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz rządowego programu, o którym mowa w art. 187a ust.1 ustawy.
2. Finansowanie pobytu w pieczy zastępczej osób, o których mowa w art. 5 ust. 3 ustawy.

2a) finansowanie:

a)   wydatków związanych z dowozem do rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka, placówki opiekuńczo- -wychowawczej, regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego, a także związanych z odwiezieniem dziecka, gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na czas określony, jeżeli sposób i zasady pokrycia kosztów powrotu dziecka nie wynikają z orzeczenia lub informacji sądu lub innego organu państwa obcego,

b) średnich miesięcznych wydatków przeznaczonych na utrzymanie dziecka oraz świadczeń pieniężnych,

c) pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne – dotyczących osób, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b i pkt 2a, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych;

    II.            Charakterystyka i analiza rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej w powiecie elbląskim.

Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców. W ustawie wprowadzono pojęcie pieczy zastępczej i wskazano formy, w jakich piecza jest realizowana:

 1. Formy rodzinne, w tym:

a)  rodziny zastępcze:

-        rodziny zastępcze spokrewnione,

-        rodziny zastępcze niezawodowe,

-        rodziny zastępcze zawodowe, w tym:

• pełniące funkcje pogotowia rodzinnego,
• specjalistyczne,

b) rodzinne domy dziecka.

 2. Formy instytucjonalne:

a)  placówki opiekuńczo-wychowawcze,

b)  regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne

c)  interwencyjne ośrodki preadopcyjne

W przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców biologicznych organizowana jest piecza zastępcza. Ideą pieczy zastępczej jest czasowe zapewnienie opieki i wychowania dzieciom, których rodzinom ograniczono lub odebrano ww. prawa, na mocy postanowienia sądu.

Jednym z zadań pieczy zastępczej jest przygotowanie dziecka do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia, pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki, nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych, a także zaspokojenie potrzeb dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb emocjonalnych, bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno - rekreacyjnych.

Podobnie jak w latach ubiegłych dzieci umieszczane w pieczy zastępczej w większości przypadków w rodzinach biologicznych doznawały wszelkiego rodzaju zaniedbań, przemocy oraz były świadkami nadużywania alkoholu przez rodziców. Konieczne zatem jest udzielanie dzieciom i rodzinom zastępczym profesjonalnego wsparcia w dążeniu do wychodzenia z kryzysu w jakim znalazło się dziecko, przy jednoczesnej wzmożonej pracy z rodziną biologiczną w celu umożliwienia dzieciom powrotu do środowisk rodzinnych po zażegnaniu kryzysu.

Jedną z form pracy w dążeniu do powyższego celu jest dokonywanie oceny sytuacji dziecka w konsultacji ze specjalistami (psychologiem, pedagogiem, pracownikiem socjalnym, asystentem rodziny oraz rodzicem biologicznym), z uwzględnieniem potrzeb dziecka. Na tej podstawie organizowana jest profesjonalna pomoc, szczególnie w przypadku dzieci z traumatycznymi przeżyciami. Plan pomocy dziecku opracowany przez koordynatora skorelowany jest z planem pomocy rodzinie.

W wykresach zamieszczonych poniżej przedstawione zostały liczby rodzin zastępczych funkcjonujących ba terenie Powiatu Elbląskiego oraz dzieci w nich umieszczane w latach 2021 - 2023. 

Wykres nr 1. Liczba rodzin zastępczych funkcjonujących na terenie Powiatu Elbląskiego w latach 2021 – 2023* (dane wg sprawozdań z MRiPS)

*stan na dzień 30.06.2023 r.

Wykres nr 2. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych na terenie Powiatu Elbląskiego w latach 2023*1 – 2023* (dane wg sprawozdań z MRiPS)

*stan na dzień 30.06.2023 r.

Przedstawione powyżej dane wskazują, że liczba rodzin zastępczych oraz liczba dzieci w nich przebywających w ciągu ostatnich trzech lat utrzymuje się na zbliżonym poziomie. 

Na terenie Powiatu Elbląskiego funkcjonują dwie placówki opiekuńczo - wychowawcze typu socjalizacyjnego, które łącznie dysponują 28 miejscami dla dzieci, tj.:

1)        Placówka Opiekuńczo - Wychowawcza „Samodzielne Mieszkanie" ul. Kopernika 20B, 14-400 Pasłęk dla 14 dzieci.

2)      Placówka Opiekuńczo – Wychowawcza „Zakątek" w Zielonce Pasłęckiej, 14-400 Zielonka Pasłęcka 35 dla 14 dzieci,

Wspólną obsługę ekonomiczno - administracyjną i organizacyjną ww. placówek prowadzi Centrum Administracyjne do Obsługi Placówek Opiekuńczo - Wychowawczych w Pasłęku.

W instytucjonalnej pieczy zastępczej umieszczane są dzieci, które wymagają długoterminowych oddziaływań terapeutycznych w zakresie:

a)      psychoterapii,

b)      socjoterapii,

c)      logopedii,

d)     uzależnień,

e)      rewalidacji,

f)       przemocy.

Placówki funkcjonujące na terenie Powiatu Elbląskiego zapewniają konieczną pomoc terapeutyczną we własnym zakresie bądź kierują dzieci do specjalistycznych ośrodków.

Poniższa tabela przedstawia liczbę dzieci umieszczanych w latach 2021-2023* w placówkach opiekuńczo – wychowawczych funkcjonujących na terenie Powiatu Elbląskiego.

Tabela Nr 1. Liczba dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych umieszczonych w latach 2021 – 2023*

*stan na dzień 30.11.2023 r.

 III.            Cele i kierunki działań wynikających z Powiatowego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2024 - 2026.

Opracowując i tworząc system opieki nad dzieckiem i rodziną szczególnie istotne jest włączenie wszystkich podmiotów działających w środowisku lokalnym wspierających dziecko i rodzinę. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zakłada konieczność tworzenia planu rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej oraz plan ograniczenia liczby dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Dokument ten określa także coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych, o których mowa w art. 180 ust. 1 ustawy, uwzględniając założenia wynikające z planu rodzinnej pieczy zastępczej, tj. konieczność zapewnienia dzieciom z terenu powiatu rodzinnej pieczy zastępczej oraz ograniczenie liczby dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Zgodnie z tak określonym kierunkiem plan rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej będzie zawierał takie cele jak:

• Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej.
• Wspieranie osób sprawujących różne formy rodzinnej pieczy zastępczej w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczych.
• Wsparcie procesu usamodzielnienia pełnoletnich wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej.
• Powrót dziecka z pieczy zastępczej do rodziny naturalnej.

Zakładany plan ograniczenia liczby dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej będzie zawierał takie cele jak:

• Deinstytucjonalizacja pieczy zastępczej.
• Utrzymanie poziomu usług w zakresie instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Poniżej zamieszczona tabela przedstawia plan rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej oraz plan ograniczenia liczby miejsc w instytucjonalnej pieczy zastępczej, która przedstawia cele szczegółowe wraz z opisem działań Powiatowego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2024 – 2026.

Tabela Nr 2. Cele wraz z kierunkami działań rodzinnej pieczy zastępczej, w ramach Powiatowego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2024– 2026.

Tabela Nr 3. Cele wraz z kierunkami działań w instytucjonalnej pieczy zastępczej, w ramach Powiatowego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2024– 2026.

 IV.            Limit rodzin zastępczych zawodowych na lata 2024 – 2026

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadziła obowiązek planowania i limitowania rodzin zastępczych funkcjonujących w powiecie. Na podstawie analizy danych dotyczących funkcjonowania pieczy zastępczej, informacji gmin na temat zagrożeń w środowiskach rodzin biologicznych, uwzględniając realne możliwości finansowe powiatu, ustala się limit rodzin zastępczych zawodowych na lata 2024 – 2026, jak w poniższej tabeli.

 Tabela Nr 4. Limit zawodowych rodzin zastępczych na lata 2024 - 2026.  

    V.            Źródła finansowania programu.

Program rozwoju pieczy zastępczej finansowany będzie ze środków budżetu Powiatu Elbląskiego, dotacji oraz środków pozabudżetowych pozyskanych z innych źródeł - w ramach dotacji oraz grantów projektowych w ramach funduszy europejskich.

Zgodnie z zapisami ustawy, jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych z zakresu realizacji zadań systemu pieczy zastępczej, przy czym wysokość dotacji nie może przekroczyć 50 % wydatków przeznaczonych na realizację zadania.

 VI.            Odbiorcy programu.

 Program skierowany jest bezpośrednio do osób i rodzin w szczególności:

1. dzieci przebywających w pieczy zastępczej,
2. rodzin zastępczych oraz osób prowadzących rodzinne domy dziecka,
3. rodzin biologicznych dzieci umieszczonych w różnych formach pieczy zastępczej,
4. usamodzielnianych wychowanków oraz opiekunów usamodzielnienia,
5. kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych zawodowych, niezawodowych lub rodzinnych domów dziecka,

1. kierownictwa i kadry placówek opiekuńczo - wychowawczych.

1. Realizatorzy programu

 Partnerami w realizacji założeń programu są:

1. PCPR w Elblągu - Organizator Rodzinnej Pieczy Zastępczej będący jednocześnie koordynatorem programu,
2. Rodziny zastępcze,
3. Rodziny pomocowe,
4. Placówki opiekuńczo - wychowawcze,
5. Policja,
6. Miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej,
7. Sąd,
8. Kuratorzy,
9. Organizacje pozarządowe,
10. Kościoły i związki wyznaniowe,
11. Placówki oświatowe.

1.  Monitoring i ewaluacja programu.

W okresie obowiązywania, program będzie analizowany w procesie monitoringu, którego istotą będzie badanie i analizowanie jego realizacji. Monitoring programu odbywać się będzie poprzez:

1. ocenę nowych wyzwań i zagrożeń,
2. uaktualnianie programu w odpowiedzi na potrzeby społeczne,
3. coroczne raportowanie i ocenę zgodności faktycznego postępu z założeniami i celami.

Monitorowaniu podlegają wszystkie zadania zawarte w niniejszym programie.

Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Elblągu będzie przedkładał Radzie Powiatu w Elblągu roczne sprawozdanie z realizacji Programu, które będzie stanowiło integralną część corocznego sprawozdania z działalności Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Elblągu.